Όψεις της αρχαίας ελληνικής θρησκείας: Εισαγωγή

Οι όψεις της αρχαίας ελληνικής θρησκείας δεν είναι ένα απολίθωμα του παρελθόντος. Είναι ένας τρόπος να δούμε διαφορετικά, ως μια ζώσα δύναμη, την πνευματικότητα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Μόνο έτσι θα κατανοήσουμε τι μας συνδέει πραγματικά με το παρελθόν και θα κατανοήσουμε με ουσιαστικό τρόπο το παρόν μας.

Έχουμε στον νου μας μια απλοϊκή οπτική για την αρχαία Ελληνική Θρησκεία. Μαθαίνουμε συχνά ότι οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στο Δωδεκάθεο, που παρουσιάζεται σήμερα με χιουμοριστικό και καρτουνίστικο τρόπο. Ήταν όμως έτσι; Είναι απλοϊκό και ξεπερασμένο να πιστεύεις σε θεϊκές δυνάμεις; Ήταν όντως αφελείς οι αρχαίοι Έλληνες; Πίστευαν απλώς σε δώδεκα θεούς με ανθρώπινα πάθη; Στο μάθημα αυτό εξερευνούμε τις πολλαπλές όψεις, εξετάζοντας όλες τις πτυχές με απλά λόγια: τη σύνδεση της θρησκείας με την τέχνη, τη φιλοσοφία και τον μύθο, ποιες ήταν οι αρχαίες ελληνικές τελετουργίες, πώς αλληλεπιδρούσε με το κοινωνικό πλαίσιο η θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα και πολλά άλλα.

Το μάθημα απευθύνεται σε όσους θέλουν να γνωρίσουν με απλό τρόπο, αλλά όχι με απλοϊκές γενικεύσεις βασικά στοιχεία για την αρχαία ελληνική θρησκεία. Το υλικό του μαθήματος στηρίζεται σε στοιχεία και επιστημονικές έρευνες και είναι αποτέλεσμα μελέτης.

Μπορούν να το παρακολουθήσουν φοιτητές ανθρωπιστικών σπουδών (Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φιλοσοφίας, Φιλολογίας, Ελληνικού πολιτισμού στο ΕΑΠ, Παιδαγωγικού κ.ά.), Εκπαιδευτικοί, Άνθρωποι με ευρύτρες ανησυχίες και πνευματικές αναζητήσεις που θέλουν να μάθουν περισσότερα και αναλυτικότερα για την αρχαία ελληνική θρησκεία και τις πολλαπλές της όψεις.

Στο τέλος του μαθήματος, πέρα από τις γνώσεις που θα αποκτήσουν, όσοι παρακολουθήσουν το μάθημα θα έχουν σημειώσεις από όλο το μάθημα της Εισαγωγής στην αρχαία ελληνική θρησκεία και μια πλούσια βιβλιογραφία. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος θα αποκτούν αυτομάτως και πιστοποιητικό παρακολούθησης.

Δομή του μαθήματος:

Ενότητα 1η: Τι συνθέτει την αρχαία ελληνική θρησκεία

•  η πολυδιάστατη και πολύμορφη φύση της
• κατανόηση της θρησκείας ως βιωμένης εμπειρίας
• τοπικές παραλλαγές 
• προελληνικές ρίζες, επιδράσεις από την Αντολή

Ενότητα 2η: Αρχαία θρησκευτικά κείμενα: Μύθοι και Ύμνοι

• έλλειψη δόγματος, προφορικότητα, μυθογράφοι, παραλλαγές
• ο μύθος ως αφήγηση και κοσμοαντίληψη και τρόπος κατανόησης του κόσμου
• η δύναμη του μύθου
• πολλαπλές ερμηνείες του μύθου από τη σύγχρονη έρευνα

Ενότητα 3η: Έννοιες-κλειδιά της αρχαίας ελληνικής θρησκείας

• Το Ιερό
• Οι Ιερείς και ο ρόλος τους
• Οι όροι όσιος, άγιος και αγνός
• Ευσέβεια και Ύβρις

Ενότητα 4η: η αρχαία ελληνική τελετουργία και οι όψεις της

Μέρος Α’ 

• Τι συγκροετεί την τελετουργία
• Συλλογική μνήμη και παράδοση
• Θυσίες

Μέρος Β’

• Τελετουργική πυρά
• Προσφορές
• Τάματα-αφιερώματα-αναθήματα
• Σπονδές
• Προσευχή
• Καθαρμός

Μέρος Γ’

• Παρελάσεις-πορείες-πομπές
• Αγερμός
• Χορός και Ύμνος
• Μάσκες και Μεταμορφώσεις
• Αγώνες
• Ιερός Γάμος
• Έκσταση
• Μάντεις και μαντική

Ενότητα 5η: Οι κύκλοι της φύσης και ο ετήσιος κύκλος της γέννησης, του θανάτου και της αναγέννησης

• Θρησκεία και χρόνος: ιερός και καθημερινός χρόνος
• Ο χρόνος για τους Έλληνες
• Συντονισμός ημερολογίων
• Αστερισμοί
• Λατρεία κάθε θεότητες σε κάθε μέρα του μήνα
• Νυχτερινές γιορτές
• Νέα χρονιά
• Μηνιαίος ρυθμός
• Το παρελθόν
• Ανθρώπινος χρόνος και μεταβολή

Ενότητα 6η: Ιεροί τόποι

• Τι όριζε έναν τόπο ως ιερό
• Σύνδεση θεότητας και ιερού τόπου
• Τέμενος-όρια
• Μίασμα
• Μιαρότητα και καθαρότητα
• Βωμοί και ναοί

Ενότητα 7η: Θρησκευτική τέχνη

• Η θρησκευτική φύση της αρχαίας τέχνης
• Απεικόνιση του θείου
• Βρέτας/ξόανο, ερμαϊκές στήλες, κούροι και κόρες, αγάλματα, μάσκες

Ενότητα 8η: Το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο που γέννησε και εξέλιξε την αρχαία ελληνική θρησκεία

• Σύγκριση της λειτουργίας της στην αρχαιότητα και σήμερα
• Η αρχαία ελληνική θρησκευτικότητα

Ενότητα 9: Πηγές για την αρχαία ελληνική θρησκεία

• Πολύμορφες και πολύπλευρες πηγές
• Υλικά ευρήματα
• Το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο

Ενότητα 10η: Τρόποι προσέγγισης από τη σύγχρονη έρευνα

• Παλιότερη προσέγγιση της θρησκείας: εξελικτική αντίληψη από το πρωτόγονο στο ώριμο στάδιο: ντετερμινιστική και ξεπερασμένη προσέγγιση
• Εστίαση στις καταβολές της
• Συγχρονικής προσέγγιση
• Ευρύτερο πλαίσιο μελέτης